Babyboeken geven kinderen voorsprong op school

Tekst: Alexandra De Laet; foto’s: Gert Swinnen - 26/06/09

Baby’s kunnen misschien nog niet lezen, maar hoe vroeger ze kennismaken met boeken, hoe beter dat is voor hun woordenschat, hoe sterker ze zich kunnen concentreren en hoe liever ze later lezen. Daarop spelen projecten als Boekbaby’s in Vlaanderen en Boekstart in Nederland in. In Vlaanderen alleen al kregen al 1.500 baby’s sinds 2006 hun eigen boekenpakket. En in Nederland vinden ook ouders nu veel sneller de weg naar de bibliotheek.

“Een baby die in een boek achter een flapje gaat kijken, is nieuwsgierig”, zegt Majo De Saedeleer, directeur van Stichting Lezen in Vlaanderen. De Stichting stond mee aan de wieg van Boekbaby’s, een ‘lees’project voor de allerkleinsten. “Een baby imiteert de intonatie van zijn ouders al vanaf de achtste maand. Taalontwikkeling begint veel vroeger dan de eerste keer dat je kind ‘papa’ zegt – (lachend) of ‘boek’. Een boek stimuleert de taalontwikkeling van kinderen en bevordert de goede relatie tussen ouder en kind. Iets waar je vroeg mee begint, blijft je je leven lang bij. Dat is voor ons heel belangrijk in de filosofie van Boekbaby’s. Met babyboeken leggen we mede een basis voor de houding waarmee een kind in het leven staat.”

Pionier

Sinds 2006 werden in Vlaanderen al meer dan 1.500 babyboekpakketten uitgedeeld aan baby’s van 6 maanden en hun ouders. Dat jaar startte Boekbaby’s als een experimenteerproject in tien steden en gemeenten. De Vlaamse Stichting Lezen lanceerde het samen met Locus, het steunpunt van de openbare bibliotheken en cultuurcentra in Vlaanderen. Vanaf september 2008 werd ook Kind en Gezin betrokken bij het project. In Nederland schoot het gelijkaardige Boekstart in 2008 uit de startblokken. Dat gebeurde op initiatief van de Nederlandse Stichting Lezen en de Vereniging van Openbare Bibliotheken. Maar de wieg van het project staat in Engeland. Zowel Boekbaby’s als Boekstart gaan terug op Bookstart, dat in 1992 pionierde met een boekenproject voor de allerkleinsten. Dankzij het project ontwikkelen ze een grotere woordenschat dan kinderen die er niet aan deelnemen. Ze halen later op school zelfs hogere scores voor rekenen en kunnen zich langer concentreren. Bovendien zijn zowel ouder als kind meer met lezen bezig (zie kadertekst 1).

Doorgaande leeslijn

Zijn baby’s wel toe aan boeken? Schuilt hier geen verborgen bedoeling achter om er kleine geleerden van te maken? Zowel in Vlaanderen als in Nederland stelt men zich vragen. “Zelfs de uitgevers van kinderboeken waren aanvankelijk wat terughoudend”, moest Adriaan Langendonk, die bij de Nederlandse Stichting Lezen Boekstart begeleidt, vaststellen. “Veel ouders denken pas aan boeken als hun kind vier of zes wordt, maar dat is eigenlijk veel te laat. Hetzelfde geldt voor bibliotheken, waar er veelal geen collectie voor de kleinsten is. En zelfs de doorgaande leeslijn die in Nederland wordt gehanteerd, benadert kinderen pas intensief wanneer ze twee jaar zijn. Voor die eerste fase van nul tot twee jaar is er bij menig bibliotheekfiliaal vrijwel niets.”

Gratis pakket

Dat de babyleeftijd niet meteen geassocieerd wordt met boeken en ‘lezen’ ondervonden de Vlaamse initiatiefnemers toen ze ouders uitnodigden in de bibliotheek. “Hoewel ze er een gratis boekenpakket konden afhalen voor hun baby, ging slechts 20 tot 30 procent van de ouders de uitnodiging in”, zegt De Saedeleer.

Daarom veranderde Boekbaby’s het geweer van schouder. “Sinds september 2008 wordt het eerste pakket verdeeld via de consultatiebureaus van Kind en Gezin, die 80 procent van de kinderen bereiken”, vertelt Tania Van Acker, die bij de Vlaamse Stichting Lezen meewerkt aan Boekbaby’s. “Wanneer de ouders langskomen met hun zes maanden oude baby krijgen ze meteen hun Boekbaby-pakket mee naar huis. De vrijwilligers die sowieso aanwezig zijn bij Kind en Gezin geven een woordje uitleg.”

Angst

“We willen in de eerste plaats boeken in huis brengen bij gezinnen met een baby”, legt Van Acker uit. “Daarom hoeven ze nog niet naar de bibliotheek. Zo hebben we in alle consultatiebureaus die deelnemen aan het project een boekenhoek ingericht en de boekjes worden ook bij de weegschaal of naast de aankleedkussens gelegd. Kinderen grijpen er vaak spontaan naar. Zo zien ouders dat hun kind echt wel interesse heeft voor boeken. Vaak reageren ze verwonderd, omdat ze geen weet hadden van knisper- of andere babyboekjes. Je kan op zo’n moment meteen angst wegnemen en zonder te betuttelen uitleggen dat het niet erg is als hun kind eens in een boekje bijt. Want daarvoor dient zo’n babyboekje tenslotte ook.”

Kinderwagen

In Nederland presenteren de bibliotheken hun aanpak in de deelnemende filialen en in de consultatiebureaus. Vervolgens moeten ouders naar de bibliotheek, waar ze hun baby (gratis) kunnen inschrijven en het boekenpakket meenemen. “Meer dan de helft van de ouders komt inderdaad naar de bibliotheek voor het Boekstart-pakket”, zegt Langendonk, “terwijl ouders met baby’s tevoren veelal niet naar de bieb kwamen. Daarom is er naast een babycollectie en scholing voor de bibliotheekmedewerkers ook voor een aantal praktische zaken gezorgd: is er een verzorgingskussen? Waar kan de kinderwagen staan? Kunnen we een speelkleed leggen voor de baby’s…? Door de baby’s een prominente plek te geven in de bibliotheek, voelen hun ouders er zich thuis. Dat ouders hun kind moeten inschrijven, stimuleert ze om terug te komen. We zien trouwens dat het effect uitdeint. Eerst wordt enkel de baby ingeschreven, vervolgens ook een broer of zus en later vaak ook de ouders.”

Knisperboekjes

Het tweede Boekbaby-pakket, dat in Vlaanderen vanaf juni 2009 wordt uitgereikt aan ouders met kinderen van 15 maanden, wordt eveneens aangeboden via de bibliotheken. “De bibliotheken hebben intussen hun collectie aangepast: ze bieden nu ook linnen boekjes, knisperboekjes en/of andere babyboekjes aan”, vertelt De Saedeleer. Dat heeft soms wel wat overredingskracht gekost, omdat sommigen vonden dat het geen boekjes zijn maar speelgoed. “Maar nu is iedereen erg enthousiast”, weet Van Acker. “De bibliotheken staan ervan versteld hoe vaak die babyboekjes worden uitgeleend.”

Rammelaar

De eerste koudwatervrees is overwonnen en kinderziekten zijn van de baan. Zo was hygiëne aanvankelijk een fel besproken thema, meteen een van de redenen waarom zo weinig bibliotheken een babycollectie aanbieden. “Babyboekjes moeten geregeld worden gewassen”, zegt Van Acker. “Tijdens de ontmoetingsmomenten voor deelnemende bibliotheken in de experimenteerfase, was dat lange tijd hét onderwerp van gesprek: welk waspoeder gebruik je het best? Hoe vaak was je zo’n boekje…?”

Ook Langendonk geeft aan dat bibliotheken hun schroom moesten overwinnen: “Babyboeken zijn ook boeken. Het is geen speelgoed, het is alleen geen papier”. Van Acker treedt hem bij: “Voor een baby is zo’n boekje aanvankelijk misschien wel een speelgoedje. Maar wanneer de ouder er samen met zijn kind in kijkt, wordt het iets helemaal anders dan een beer of een rammelaar. Een boekje is prettig om dingen aan te wijzen, zodat je weer iets hebt om over te praten met je kind.”

Boekje bijten

Of je als ouder een volledig boek moet voorlezen aan je baby? Van Acker en De Saedeleer. “Natuurlijk niet. Het is meteen feest wanneer een kind – op welke manier ook – reageert bij het samen inkijken van een boekje. Het is niet belangrijk dat elk blaadje mooi wordt omgedraaid en het is geen ramp als je kind in het boekje bijt of het vuil maakt.” Van Langendonk: “Omdat ouders soms wat onwennig zijn, zit er in Nederland onder meer een boekje met rijmpjes en liedjes in het Boekstart-koffertje. Ze kunnen de bijbehorende cd opzetten en in het boekje kijken.” Wat De Saedeleer meteen enthousiast maakt: “Hopelijk zingen de ouders mee.”

Kussens

Heeft een bibliotheek er baat bij boeken voor baby’s aan te bieden? Langendonck: “Zeker. Boekbaby’s is een heel aaibaar project waartegen niemand bezwaar kan hebben. Voor de bibliotheek is het tevens een aanleiding om naar buiten te treden en mensen te bereiken die niet vaak de bibliotheek binnenstappen. Zo’n babyhoek groeit in veel gevallen uit tot het meest aantrekkelijke plekje van de bibliotheek. Het is een gezellige hoek, die de bibliotheek vaak echt verandert. Ook oudere kinderen komen er bijvoorbeeld in de kussens liggen lezen. Behalve een goedgevoelproject is het dus ook een marketinginstrument voor de bibliotheek, die meer oog krijgt voor klantgerichtheid.”

Hoger opgeleid

Boekbaby’s en Boekstart zijn er voor alle baby’s. De Saedeleer: “Dat is essentieel in het project. Het is niet alleen bedoeld voor de kinderen bij wie men problemen voorspelt. Boeken zijn voor Stichting Lezen de middelen waarmee wij onze bijdrage leveren aan de maatschappij. Ik zie het als een van de mogelijkheden om kinderen kansen te geven. Alle kinderen.”

“Want alle kinderen hebben er recht op om zich te verliezen in een boek”, vult Van Acker aan. “En ook hogeropgeleide ouders hebben er veelal geen benul van wat boeken voor baby’s kunnen betekenen”, meent Langendonk.

Anderstalige ouders

Zonder de extra stimulans van het project zouden veel ouders hun baby niet zo vroeg een boek aanbieden, ook niet als ze al interesse hadden in boeken. Dat blijkt uit onderzoek tijdens de Vlaamse experimenteerfase van Boekbaby’s Van Acker: “Zowel ouders als kind ontdekken boeken op een manier die voor hen nieuw is.” Het Boekbaby-pakket heeft bovendien ook succes bij anderstalige ouders of ouders die moeilijk lezen. “Het fascineert hen. Je moet er trouwens helemaal niet voor kunnen lezen. Deze boekjes kan je samen met je kind ontdekken. Ze scheppen een sfeer van positief samenzijn.” Sommige ouders zeggen zelfs dat ze heel bewust geregeld naar het boekje grijpen om hun kind betere kansen te bieden dan zij hebben gehad. “En een boek is iets wat elke ouder relatief makkelijk in huis kan halen.”

Posters

Bestaat het risico niet dat ouders thuiskomen en het pakket aan de kant schuiven? “Het is niet alleen een geschenkpakket”, zegt De Saedeleer. “Er is de samenwerking met Kind en Gezin en met de bibliotheken, de campagne met posters en de brochure… Die vertrouwde context geeft ouders het signaal dat het goed is voor hun kind.” Dat geldt in Vlaanderen en in Nederland. “Ouders die weten dat het in het belang is van hun kind, zullen er wel mee aan de slag gaan”, meent ook Langendonk. Hij is er zich echter van bewust dat het moeilijk is om het effect van Boekstart te meten in de ontwikkeling van de baby’s. “Je kunt wel de ouders bevragen”, zegt hij nog. Dat is dan ook wat er gebeurt in Vlaanderen en ook Nederland gaat in het kader van Boekstart een studie op het getouw zetten.

“Het is geen wondermiddel, maar wel een sterke stimulans”, besluit De Saedeleer. Ze blijft wel beklemtonen dat het “echt niet de eerste bedoeling is om van alle baby’s boekenwurmen te maken”. Het gaat om een prettige ervaring op jonge leeftijd. “En het gaat echt om kwalitatief contact tussen ouder en kind. Dat een boek daarbij een hulp kan zijn is voor sommige mensen misschien nieuw.”

-----

» Kadertekst 1: Het effect: beter rekenen, grotere woordenschat, liever lezen

Zowel het Vlaamse Boekbaby’s als het Nederlandse Boekstart laten zich inspireren door het Engelse “Bookstart”, dat ouders en verzorgers aanmoedigt om van boeken te genieten met hun kinderen en dat al zo vroeg mogelijk. Het programma startte lokaal in 1992 en loopt intussen in 27 landen, waaronder Europese landen als Duitsland en Ierland maar ook Australië, Canada, Japan, Korea, Thailand en de Verenigde Staten. Rond het project is een wereldwijd netwerk opgezet. Het (Engelstalige) programma is verregaand uitgewerkt, met naast het basismateriaal onder meer tweetalige boeken en boeken voor kinderen met bijzondere noden.

Het effect van Bookstart? Internationaal onderzoek wijst uit dat de deelnemende kinderen een grotere woordenschat hebben en dus beter gewapend zijn wanneer ze naar school gaan. In die zin is het project een opsteker voor kinderen die risico lopen op taalachterstand, terwijl tegelijk alle kinderen en ouders er plezier aan beleven. Terwijl je een woordenschat van gemiddeld 1.300 tot 1.400 woorden mag verwachten bij een kind dat naar de eerste kleuterklas gaat, beheerst een kind uit een taalarm gezin doorgaans slechts 300 tot 400 woorden. Dankzij deelname aan het Bookstart-programma wordt die woordenschat drie keer zo groot. De deelnemende kinderen halen zelfs hogere scores voor rekenen en kunnen zich langer concentreren.

De Bookstart-kinderen zeggen bovendien drie keer meer dan gemiddeld dat ze graag met boeken bezig zijn. Ze bezoeken met hun ouders tevens vaker de bibliotheek. Daarnaast blijkt dat Bookstart-ouders makkelijker een heel verhaaltje voorlezen, er meer over praten met hun kind, hun kind vaker aanmoedigen om zaken te voorspellen in een boek en sneller naar een boek grijpen wanneer ze een cadeautje uitzoeken voor hun kinderen.

Maar er zijn ook zuiver economische argumenten om te pleiten voor projecten als Boekbaby’s en Boekstart. James Heckman, Nobelprijswinnaar Economie, haalt zulke argumenten aan om een lans te breken voor projecten die investeren in het jonge kind. In “Investing in the young” wijst hij erop dat met elke euro die wordt geïnvesteerd in een kind van 0 tot 3 jaar later 7 euro wordt uitgespaard die anders nodig zijn voor programma’s in het kader van spijbelen, schoolmoeheid…

» Kadertekst 2: Boekstart verovert Nederlandse bibliotheken

‘Boekstart’ is in Nederland gestart in 2008 met als gangmakers de Nederlandse Stichting Lezen en de Vereniging van Openbare Bibliotheken. Het maakt er deel uit van Kunst van Lezen. Voorlopig gaat het om een proef, waarvoor de Nederlandse overheid en de deelnemende bibliotheken middelen ter beschikking stellen.

Wanneer hun baby 4 maanden is, ontvangen ouders een brief van de burgemeester of de wethouder die Boekstart aankondigt. De brief bevat meteen de ‘Babybiebbon’ waarmee ouders bij de plaatselijke bibliotheek een Boekstart-koffertje kunnen afhalen. Daarnaast grijpt Boekstart het taalgesprek in het consultatiebureau aan om het project in herinnering te brengen bij de ouders. Op dat moment komen ze met hun 7 maanden oude baby naar het consultatiebureau, waarbij bijzondere aandacht naar de taalontwikkeling van de baby gaat.

In het consultatiebureau krijgt de bibliotheek bovendien ruimte ter beschikking om Boekstart voor te stellen aan de hand van materiaal – met een gevulde boekenmand of een boekenmeubel – en een filmpje dat het plezier van lezen met je baby toont. De bibliotheek zorgt ervoor dat de deelnemende bieb ‘Boekstart-proof’ is: er is een aankleedkussen, een standplaats voor kinderwagens, een speelkleed voor de aantrekkelijke babykasten, affiches om Boekstart onder de aandacht te brengen en natuurlijk een speciaal voor baby’s geselecteerde collectie die ouders kunnen lenen. Voorts organiseren deelnemende bibliotheken activiteiten voor ouders met baby’s, zodat zij regelmatig terugkeren naar de bibliotheek. Zo komt van jongs af aan een binding tot stand, waardoor Boekstart met recht de start van de doorlopende leeslijn kan worden genoemd.

Het nieuwe Boekstart betrekt in Nederland voorlopig een aantal bibliotheekvestigingen uit vijf gemeenten in Noord-Brabant (Bergen, Helmond, ’s-Hertogenbosch, Rijen en Waalwijk). De komende maanden trekt het project naar Zuid-Holland (Zoetermeer) en Gelderland (ten minste twee gemeenten die voorlopig nog niet bekend zijn). Later dit jaar volgen andere Nederlandse provincies en ten minste een aantal wijken in één van de vier grote steden van Nederland.

Boekstart zit op dit ogenblik in een proeffase. De doelstelling is om in heel Nederland zowat 2.000 baby’s per provincie te bereiken. Dit jaar mikt Boekstart op 20.000 tot 25.000 kinderen. Het Boekstart-pakket omvat een cd-boekje met bekende Nederlandse liedjes en versjes, een stoffen of knisperboekje over dieren, een boekenlegger en een folder.

» Kadertekst 3: Boekbaby’s verovert Vlaanderen

Het Vlaamse ‘Boekbaby’s’ is een initiatief van Stichting Lezen en het steunpunt van bibliotheken en cultuurcentra Locus. Beide organisaties worden gesubsidieerd door de Vlaamse overheid. Met die overheidsmiddelen zetten Stichting Lezen en Locus Boekbaby’s op en betalen ze de boekenpakketten in de pilootgemeenten (op dit ogenblik 12 gemeenten). Andere deelnemende gemeenten dragen de aankoop van de boeken zelf of met steun van bijvoorbeeld de provincie, maar kunnen voor de uitbouw van het project wel op Stichting Lezen rekenen.

In Vlaanderen nemen op dit ogenblik twintig gemeenten deel aan Boekbaby’s: Berlare, Beveren, Buggenhout, Dendermonde, Hamme, Laarne, Lebbeke, Lokeren, Sint-Niklaas, Stekene, Temse, Wetteren, Wichelen, Zele (alle Oost-Vlaanderen), Beernem, Ieper, Kortrijk, Langemark, Waregem en Wingene, (alle West-Vlaanderen). Stichting Lezen praat met nog zeventien andere gemeenten die mogelijk willen instappen in het project.

Stichting Lezen hoopt het project te kunnen uitbouwen in de deelnemende gemeenten met een boekenpakket op zes maanden (sinds 2006), op anderhalf jaar (sinds 2009) en eentje vlak voor de schoolleeftijd van tweeënhalf jaar zodra de deelnemende kinderen die leeftijd bereiken. Het is tegelijk de bedoeling almaar meer gemeenten en provincies warm te maken voor Boekbaby’s, zodat ze bereid zijn een eigen inbreng te doen.

In totaal kunnen nu 5.000 baby’s aanspraak maken op de twee Boekbaby-pakketten. Daarnaast is een brochure met informatie over het project en boekentips gedrukt die 65.000 kinderen en hun ouders bereikt en die in alle Vlaamse consultatiebureaus wordt uitgedeeld aan ouders met een baby van 6 maanden.

Een Boekbaby-pakket voor een baby van 6 maanden omvat het knisperboekje ‘Kraken met Kikker’ van Max Velthuijs, een kartonboekje ‘Slaap lekker!’ van Benoit Marchon en Bravi Soledad, de Boekbaby’s-brochure en een postkaartje, verpakt in een aantrekkelijke rode Boekbaby’s-tas. Op anderhalf jaar wordt dat een pakket met twee kartonboeken, ‘Nellie en Cezar in bad’ van Jan Van Coillie en Ingrid Godon en ‘Klipperdeklop’ van Nicola Smee, een Boekbaby’s-brochure voor peuters en een zoekplaat, eveneens verpakt in een rode tas.

» Kadertekst 4: Even graag naar de bieb als naar de speeltuin

De bibliotheek in het Oost-Vlaamse Lokeren, Boekbaby-partner van bij het experimenteerproject, heeft bij het raam een grote, gezellige hoek ingericht voor de kleinsten. Met stoffen boekjes in een laag kastje, een uitgebreid assortiment kartonnen boekjes, een tafeltje en stoeltjes voor de kleinsten en andere leuke dingen. Het babyproject is er een groot succes.

Simon (2 jaar) komt enthousiast de babyhoek ingelopen. “Hij vraagt om naar hier te komen”, zegt mama Klaartje Vanhuffel. “Hij vindt het fantastisch. Voor hem is het zoals naar de speeltuin gaan.” Simon kiest ook boekjes uit voor Kasper, zijn broertje van 10 maanden. “Meestal komt Kasper mee. Hij begint ook al in boekjes te kijken.” Het eerste bezoek aan de bibliotheek met de kinderen bracht de familie na de uitnodiging voor het project. “Ik lees bijna dagelijks met de kinderen. Dat zouden we zonder het project ook wel doen, maar nu zit er meer variatie in”, vertelt Vanhuffel.

Ook mama Els Baeten vindt het fantastisch om naar de bibliotheek te komen. Terwijl grote zus Bente (4,5) boekjes kiest, loopt Frauke (1,5 jaar) rond in de babyhoek. “Zo’n project stimuleert ouders om tijd te maken voor een bibliotheekbezoek”, zegt ze. “Bente heeft altijd heel graag in boekjes gekeken. Frauke is voorlopig wat minder geïnteresseerd.”

De bibliotheek in Lokeren heeft met bijna 1.200 stuks een uitgebreide collectie babyboekjes uitgebouwd: met kartonboekjes en een ruim assortiment stoffen boekjes, knisperboekjes, badboekjes, knuffelboekjes… “Die worden telkens ze ontleend zijn, gewassen door een vrijwilligster”, vertelt Kristel De Winne die bij de bibliotheek verantwoordelijk is voor het babyproject.

Dat het project een succes is, blijkt uit de cijfers. Zo kwamen er van december 2008 en februari 2009 in de bibliotheek 151 baby’s tussen 0 en 3 jaar over de vloer van wie de ouders minstens één boekje ontleenden. Tussen september en november 2008 waren dat er zelfs 210. In die zes maanden werden van de babycollectie 3.343 boekjes uitgeleend.

“We hadden in onze collectie niets op maat van de kleinsten toen we mee in het experimenteerproject van Boekbaby’s stapten”, vertelt bibliothecaris Jozé Kuijpers van de bibliotheek, “maar we wilden wel al langer iets voor die doelgroep doen. Voor de kinderen, maar ook om jonge ouders te bereiken die vaak zijn afgehaakt. Met eerst studies en later een relatie en kindjes lijkt de bieb niet mee zo in het plaatje te passen.”

Naast deelnemen aan het Boekbaby-project organiseert de bibliotheek enkele keren per jaar een babymiddag op zaterdag, waarop alle Lokerse 1-jarigen worden uitgenodigd. De boekenrekken – die op wieltjes staan – gaan dan aan de kant om ruimte te maken voor matten, speelgoed en andere babyvriendelijk materiaal. “We bieden de ouders een drankje aan en voor de baby’s is er water en een babykoek. Ze krijgen ook allemaal een boekje. Voor veel jonge ouders is dat een hernieuwde kennismaking met de bibliotheek. En we zien vaak dat niet alleen de baby lid wordt.”

-----

Links en verwijzingen

Vlaanderen:
» Boekbaby’s: www.boekbabys.be
» Stichting Lezen: www.stichtinglezen.be
» Steunpunt Locus: www.locusnet.be
» Kind en Gezin: www.kindengezin.be
» ‘Boekbaby’s, hun ouders en de bibliotheek: de evaluatie van een Vlaams leesbevorderingsproject in gezinnen met jonge kinderen’ van Bruno Vanobbergen, Marie Daems (Universiteit Gent) en Sarah Van Tilburg (Stichting Lezen) is verschenen in het Amerikaanse vaktijdschrift ‘Educational Review’.
» De belangrijkste onderzoeksresultaten zijn ook te vinden op www.boekbabys.be/onderzoeksresultaten.pdf.

Nederland:
» Boekstart: www.boekstart.nl
» Stichting Lezen: www.lezen.nl
» Vereniging van Openbare Bibliotheken: www.nblc.nl
» Kunst van Lezen: www.kunstvanlezen.nl

Andere / internationaal:
» Bookstart: www.bookstart.org.uk
» Onderzoeksbevindingen Bookstart: www.bookstart.org.uk/show/feature/Press%20and%20research/Bookstart-research
» Nobelprijswinnaar James Heckman “Investing in the very young”: booktrustadmin.kentlyons.com/downloads/Heckman_report.doc

-----