Slechte uitspraak? Ga toch maar niet braken...

Tekst & foto’s: Gaby De Moor - 8/11/08

Tweeduizend jaar geleden moest je braken en een laxeermiddel nemen, voor je een presentatie gaf. Dat was zogezegd heel goed voor je stem. Vandaag weten stemdeskundigen wel beter, al blijft het opletten wat je eet voor je spreekt. Maar hoe belangrijk is het nog om woorden correct uit te spreken? Wat is dat, correct spreken? En is er nog iemand die over de uitspraak van het Nederlands waakt?

De Griekse redenaar Demosthenes nam kiezels in zijn mond om zijn stem te trainen. De Romeinse keizer Nero maakt zich er wat gemakkelijker van af: bij zijn talrijke redevoeringen stond een echte stemtrainer achter hem. Deze ‘phonask’ blies op een ivoren ‘stempijpje’ om de juiste toon aan te geven als de keizer te hoog of te laag sprak. Zoals bij iedereen had ook de spreekstem van Nero een bepaalde toonhoogte waarop zijn stembanden het best functioneerden. Keizer Nero was zelf toneelspeler en zanger en verplichtte het systematisch onderricht in luid en duidelijk spreken. Het declameren en de stemgymnastiek waren toen zeer gewaardeerde deugden.

Laxeermiddelen

“Stemhygiëne heeft inderdaad oude wortels”, vertelt Bernadette Timmermans. Zij is doctor in de medische wetenschappen en logopediste. Ze doceert stem- en spraakvaardigheid aan de Erasmus Hogeschool in Brussel en begeleidt hierbij acteurs, regisseurs in spe en studenten radio- en tv-journalistiek. “De geschriften van de Griekse redenaar Demosthenes (400 jaar voor onze tijdrekening) bevatten een schat aan informatie over stem- en spreektraining. De redenaars moesten alle adem- en dictieoefeningen nuchter instuderen, desnoods moesten ze hun darm kunstmatig laten legen. Achter deze vorm van stemhygiëne zetten we vandaag grote vraagtekens. Een catalogus somde zelfs alle schadelijke spijzen en dranken op. De dagen dat de acteurs speelden mochten ze enkel prei, knoflook en olijfolie nuttigen. Vlees en fruit konden de keel ruw maken en dat moesten ze vermijden. Het lichaam moest zuiver zijn en daarom gebruikten ze regelmatig braak- en laxeermiddelen. Het medisch inzicht was toen niet groot. Natuurlijk mag iemand die zijn stem professioneel gebruikt alles eten. Maar niet vlak voor een presentatie!” .

Vanuit je buik

“Spreken kan topsport zijn”, beweert Bernadette Timmermans, “zeker als je voor de uitoefening van je beroep afhankelijk bent van je stem.” Volgens haar zet spreken een verzameling spieren intensief aan het werk: het middenrif, de tussenribspieren, de stemplooien, de lippen, de tong, de kaakspieren. Spreken en stemgeven komt dus door spierbeweging tot stand. En spieren kun je trainen. Meer nog dan een topsporter moeten we die spieren opwarmen.

“Ik ben een stempedagoog”, verduidelijkt Bernadette Timmermans. “Met de technieken die ik aanleer wil ik een stem optimaal laten functioneren. Ik tracht een stem op te voeden. Leren ademen, articuleren en de stem oefenen hangen daarbij samen. Vroeger zagen de logopedisten dat allemaal apart. Hoe je articuleert heeft gevolgen voor je ademhaling en dus ook voor je stem. Als je voor een klas staat en slordig articuleert, verstaan de leerlingen je niet. Je ziet het aan hun reacties. Wat doen veel leraren dan? Ze gaan hoger spreken, luider en met een geknepen stem. Maar ze veranderen hun stemtechniek niet, waardoor ze hun stem kapot maken. Je moet leren de spanning weg te trekken van het strottenhoofd, zo niet ‘crasht’ je stem. Aan studenten in de lerarenopleiding zeg ik: als je luider wil spreken, verhoog dan niet je toonhoogte, maar verhoog je volume vanuit je buik. ”.

Geen boeman

Net zoals keizer Nero een stemtrainer had, kunnen de microfoonmedewerkers van de VRT (Vlaamse Radio en Televisie) een beroep doen op een stemcoach. Is dat een soort taalcontroleur? In de jaren zestig van de vorige eeuw kregen omroepers, presentatoren en journalisten van de VRT (toen BRT) al eens vaker een ‘blauwe brief’ - stak in een blauwe ambtelijke omslag - opgeprikt. Uit het archief: “In het radio-, tv-programma van 7/6/69, omstreeks 13.15 uur, zou u geschreven, resp. gedicteerd, gezegd hebben: segonde. Mensen die het kunnen weten, zijn van oordeel dat dit had moeten zijn: seconde.” Elk slippertje van de tong werd toen afgestraft.

“Ik ben niet de grote boeman”, getuigt Ruud Hendrickx. Hij is sinds 1998 taaladviseur van de VRT. “De medewerkers moeten om raad durven komen bij mij. Maar de oude garde zit nog met de herinnering aan de beruchte blauwe brieven. We hebben nu al tien jaar een geïnstitutionaliseerde taalcontrole. Zo worden er bijvoorbeeld rapporten gemaakt over het taalgebruik van elke presentator. Ik sta erop dat er ook positieve feedback in staat. Zo’n rapport is net een foto van de presentator: hoe is zijn uitspraak, zijn intonatie, zijn woordkeuze... Hij gebruikt bijvoorbeeld af en toe verbogen vormen van het lidwoord maar het is prettig om naar hem te luisteren. Het rapport is geen opsomming van al wat fout is. Want ik weet ook wel dat je in de studio soms een ‘slip of the tongue’ hebt. Medewerkers durfden vroeger niet spontaan te zijn omdat ze vreesden te veel fouten te maken. Misschien was het taalgebruik vlekkeloos maar het was ook steriel.”.

Vreemde woorden

Stemcoach? “De oude rotten in het vak kregen lang geen coaching of stembegeleiding”, vertelt Ruud Hendrickx. “Die traditie bestond niet en de omroepers, presentatoren en journalisten stonden er onwennig tegenover. De jonge generatie daarentegen verlangt feedback. Stembegeleiding is ruimer dan alleen maar de correcte uitspraak aangeven. Het gaat over hoe je in de microfoon spreekt, hoe je je stem gebruikt, hoe je je ademhaling verzorgt. Werken aan uitspraak en stembegeleiding is het werk van drie logopedisten. Ik ben betrokken bij de selectie van nieuwe medewerkers. Daarin zit de beruchte stemtest van de VRT. Wie daarvoor slaagt krijgt het stemattest. Als taaladviseur begeleid ik medewerkers die zich voorbereiden op het behalen van het stemattest. Daarvoor beluister en beoordeel ik informeel een opname. ‘Waar moet ik op letten, moet ik dictieles volgen of een logopedist raadplegen?’ zijn spontane vragen van de medewerker.”

“De taaladviseur staat natuurlijk ook in voor de taalcontrole. Beantwoordt ons taalgebruik aan de eisen van die onze omroep? Taaladvies vind je op de internetsite VRTtaal.net, een service van de publieke omroep. Daar staat ook het Taalcharter waarin is vastgelegd welk soort Nederlands we spreken. Ook de Nederlandse omroepen consulteren ons taaladvies op de website. Het taalbeleid sturen is mijn belangrijkste taak. Zullen we altijd standaardtaal gebruiken? Hoe moet de taal klinken in programma’s voor 4- tot 12-jarigen? Mijn concreet werk van alledag echter is advies geven bij de uitspraak van vreemde woorden.” (Zie ook kaderteksten 3 en 4.)

Fouten

Waar werden de Olympische Spelen nu gehouden? In Peking of in Beijing? Volgens VRTtaal.net zijn beide namen correct: pee-king en peej-dzjing. Ruud Hendrickx nuanceert evenwel. “Honderden jaren al noemen we de Chinese hoofdstad ‘Peking’. Ook voor andere oudere steden gebruiken we de Nederlandse naam. We zeggen Lissabon, Praag en Warschau en niet Lisboa, Praha en Warsawa. Wie toch per se ‘Beijing’ wil zeggen, moet dat goed doen. Ze schrijven de Chinezen wel een ‘b’, maar ze spreken die uit als ‘p’. De ‘ei’ is niet onze ‘ei’, maar klinkt veeleer als ‘eej’. De ‘j’ staat voor een scherp sissende ‘dzj’. Beijing klinkt dus ongeveer als ‘peej-dzjing’. Daarbij moet je ook de toonpatronen niet vergeten, want anders begrijpen zelfs de Chinezen er niets van. Ik reageer niet op elke fout. Mensen maken nu eenmaal fouten. Je moet dat accepteren. Ze bellen me wel vaak om advies. ‘Ruud, er komt een orkaan recht op Cuba af. Daar in het zuiden ligt een stadje. Hoe moeten we de naam ervan uitspreken?’ Onze uitspraakgids is makkelijk te vinden op VRTtaal.net.”.

Bikini

Volgens zijn Taalcharter kiest de VRT voor een correcte standaardtaal, met een verzorgde, niet-gekleurde Belgisch-Nederlandse uitspraak. “Niet-gekleurd: als ik naar iemand luister mag ik niet horen van welke streek de spreker afkomstig is. Hij moet dialectvrij spreken”, legt Bernadette Timmermans uit. Zij is een van de stemvormers van de microfoonmedewerkers van de VRT. “We volgen de regels van de uitspraak zoals de taaloverheid die vastlegde. Verwachten we van de presentatoren dat ze op een heel keurige manier praten? En bijvoorbeeld alle eind-n’s gaan uitspreken? Nee natuurlijk, ik wil vooral een informele, vlotte standaardtaal kunnen horen. Dit is niet hetzelfde als een tussentaal. Belgisch-Nederlands? Er zijn nu eenmaal verschillen. Nederlanders zeggen bikini en Vlamingen leggen de klemtoon op de eerste lettergreep: bikini. ” In de vooroorlogse ‘Praktische uitspraakleer van de Nederlandse taal’ door Dr. E. Blancquaert vinden we het woord niet terug. Blijkbaar kende men toen alleen eendelige badpakken.

Woordklemtonen? Hierbij nog enkele valkuilen (uit ‘Klink klaar’, Uitspraak- en intonatiegids voor het Nederlands - Bernadette Timmermans; zie kadertekst 1): accu, asfalt, ceremonie, epidemie, Guernica, Helsinki, heterdaad, ingewikkeld, overlevering, uitzondering, vrijgezel.

Dossier, met sj of s?

“De kritische luisteraar moet de taal op de VRT ervaren als een informele standaardtaal”, zegt Ruud Hendrickx. “Hij verwacht geen stadhuistaal die stijf staat van ouderwetse voorzetsels. En Belgisch-Nederlands? Tja, we staan er nu meer voor open dan jaren geleden, omdat toen Noord-Nederlands de norm was voor het taalgebruik en de uitspraak. Je mag tegenwoordig gerust horen dat een Vlaming aan het woord is. Er zijn nu eenmaal uitdrukkingen die in Noord-Nederland algemeen bruikbaar zijn, en andere in Vlaanderen. Vlamingen zeggen bijvoorbeeld ‘onrechtstreeks’. Nederlanders kennen dat woord niet. Zij hebben het over ‘indirect’.”

Hoe spreek je het woord ‘dossier’ uit? Eugène Berode, de voormalige taalraadsman van de VRT, bekent dat het zijn schuld is dat de oude garde het heeft over ‘dosjee’. Terwijl hij niets had tegen ‘dossier’ (met s-klank). “Zeg gerust dossier, met s-klank”, bevestigt Ruud Hendrickx.” Er bestaan natuurlijk tendensen, verschuivingen, taal leeft. Vroeger was ‘regisseur’ met de ‘g’ van Jean gangbaar. Vandaag spreken we dat woord uit met de ‘g’ van gaan.”.

Tram

De uitspraak van Bart Peeters, toch een populaire en publieke figuur, is niet altijd een voorbeeld. “Daar spreken we hem op aan”, zegt Ruud Hendrickx. “Geregeld zitten we samen met de presentatoren om het taalrapport te bespreken. Standaardtaal blijft ons uitgangspunt. Wie voor een variante uitspraak of uitdrukking kiest, moet goede argumenten hebben. Zo doe ik een warme oproep om ‘tram’ te zeggen. Het is nergens voor nodig dat we in Vlaanderen ‘trem’ zeggen. Wie bepaalt wat een verzorgde uitspraak is, waar komt die vandaan? Daar heb ik geen antwoord op. Misschien kennen specialisten in de historische taalkunde het antwoord hierop.”

Storend

Krijgen de Nederlandse omroepen straks ook een taaladviseur? “Op dit punt is er in Nederland zeker een kentering gaande”, zegt Piet Kooijman (zie ook kadertekst 5). Hij is logopedist, docent en onderzoeker, verbonden aan het Universitair Medisch Centrum St Radboud. “Er wordt steeds meer toegestaan dat omroepers en nieuwslezers met een eigen herkenbare spraak en stemgebruik mogen ‘presenteren’. De introductie van het dialect is sterk te horen op de radio bij omroepers die verkeersinformatie geven in de uitzendingen. Dat is soms zeer storend. Vrijheid van presentatie gaat blijkbaar steeds meer boven een standaard Nederlandse uitspraak. Ook in de uitspraak van vreemde woorden, zoals plaatsnamen, komt steeds vaker een hoorbaar verschil naar voren. Ik betwijfel dus of er een vaste taaladviseur is voor de omroepen.”

-----

» Kadertekst 1: Zeven manieren om je stem te ruïneren

Hoe je je stem verknoeit? Specialiste Bernadette Timmermans noemt in haar nieuwe boek de zeven grote boosdoeners:

1. Roken en overmatig alcoholgebruik zijn slecht voor de stem. Het slijmvlies op je stembanden, dat altijd vochtig moet zijn, droogt ervan uit en wordt overmatig geprikkeld.
2. Stel de airconditioning zo in dat de lucht niet te veel uitdroogt.
3. Als je te veel spanning voelt, probeer dan vaak te geeuwen en te zuchten.
4. Zet niet te veel druk op je keel en strottenhoofd. Veel en met veel druk hoesten of je keel schrapen kun je grotendeels vermijden door regelmatig te drinken en te dampen.
5. Je stem wordt niet beter als je dik(ker) bent.
6. Vermijd melk, ijsjes, chocolade en nootjes vóór het presenteren. Ook gekruid eten kan irritatie veroorzaken.
7. Als je graag koffie drinkt, drink dan cafeïnevrije koffie. Overmatig gebruik van cafeïne (koffie, cola en thee) heeft een vochtafdrijvend effect en vermindert de bevochtiging van het slijmvlies van de stembanden…

Stemhygiëne

Meer van deze raad voor een goede stemhygiëne lees je in de jongste uitgave van ‘Klink klaar’, de eerste praktische uitspraak- en intonatiegids voor het Nederlands, cd incluis. Een aanrader voor wie ‘werkt’ met zijn stem: radio- en televisiejournalisten, acteurs, leraren, logopedisten, politici, advocaten, publieke sprekers allerhande…
De jongste editie is volledig herwerkt en goed aangedikt (van 126 pagina’s naar 248!). Je vindt veel meer oefeningen terug voor de precieze kaakval, het trefzeker lippenwerk, een veerkrachtige articulatie en een slimme intonatie. Kenmerken van de regionale articulatie voor de vijf Vlaamse provincies worden uitgebreid geïllustreerd, zodat je gewapend een meer informele en vlotte standaardtaal kunt hanteren. Het boek bevat ook ‘tips & tricks’ voor een goede presentatie.
De cd is opgefrist met nieuwe VRT-stemmen.

Klink klaar - Uitspraak- en intonatiegids voor het Nederlands
Bernadette Timmermans
Uitgeverij Davidsfonds en VRT
24,95 euro

» Kadertekst 2: “Als je voor de klas staat, moet je veel drinken”

“Als je voor de klas staat, moet je veel drinken”, raadt Bernadette Timmermans aan. “Maar wat zegt het bestuur? Nee, de leraar mag niet naar een glas water grijpen, want de kinderen mogen toch ook niet drinken in de les! En toch moet een leraar, die soms meer dan zes uur moet spreken, veel drinken.” Bernadette Timmermans wil stemvorming opnemen in het curriculum van de lerarenopleiding.

Stembandknobbeltjes

Bernadette Timmermans: “Leraren zijn er zich vaak te weinig van bewust dat ze hun stem verkeerd gebruiken. Stemproblemen zijn dan ook een veel voortkomende kwaal bij hen. Ze moeten lang en veel aan het woord blijven en vaak luid spreken. 17% van de studenten in de lerarenopleiding heeft een stemprobleem. Als er geen stempedagoog of logopedist aan te pas komt, zal 90% van hen voor de klas met een stemprobleem blijven kampen. Studenten moeten inzien dat stemvorming belangrijk is. Want wie zijn stem verkeerd gebruikt, kan een organisch probleem krijgen. Er kunnen bijvoorbeeld knobbeltjes ontstaan op zijn stembanden. Die moeten dan chirurgisch verwijderd worden.”

De logopediste onderzoekt nu wetenschappelijk hoeveel uur stemtraining nodig zijn in de opleiding om een significant effect te hebben op driekwart van de studenten. Dit is een onderzoeksproject waarin de Vrije Universiteit van Brussel (Lerarenopleiding) en de Erasmus Hogeschool van Brussel samenwerken.

 

» Kadertekst 3: Vlaams Taalcharter legt correcte uitspraak vast

Worden Nederland en Vlaanderen gescheiden door eenzelfde taal? Het taalbeleid van de Vlaamse openbare omroep VRT (Vlaamse Radio en Televisie) ligt vast in het Taalcharter. De VRT streeft naar een aantrekkelijke, duidelijke, correcte standaardtaal. Als grote taalspeler laat de VRT bewust ruimte voor Belgisch-Nederlands. De Nederlandse Taalunie bekijkt de VRT-visie op taalvariatie als na te volgen voorbeeld.

Taaladviseur Ruud Hendrickx: “De VRT wil er meer dan in het verleden rekening mee houden dat de Nederlandse standaardtaal zoals ze in België gebruikt wordt, op een beperkt aantal punten kan verschillen van de in Nederland gebruikelijke variant van de Nederlandse standaardtaal.”

Traditioneel gaan de meeste Vlaamse taalbeheersers ervan uit dat de norm voor het Nederlands in het noorden van het taalgebied te vinden is, met al of niet ruimte voor wat Vlaamse inbreng. Ruud Hendrickx vindt die norm te beperkt. “Woorden die in Nederland onbekend zijn maar in Vlaanderen wijd verspreid en algemeen geaccepteerd zijn, moeten tot de VRT-norm gerekend worden. Op die manier kan de VRT zich profileren als spraakmaker voor het Nederlands in België.”

De VRT hanteert een verzorgde, duidelijke, niet-gekleurde, supraregionale, traditionele, Belgisch-Nederlandse uitspraaknorm. Ruud Hendrickx: “Uiteraard hoort elke luisteraar of kijker of iemand uit Nederland of België komt, maar hij mag niet horen of de spreker in Gent, Brugge, Antwerpen of Hasselt opgegroeid is.”

Taaladvies

Via VRTtaal.net kom je bij de taalbanken van de VRT. Op deze website vind je praktische tips over taalgebruik (bijvoorbeeld: hoe spreek je Srebrenica uit?).

In Nederland bestaat ‘Namenlijst’, spelling en uitspraak van vreemde namen: www.zeggenenschrijven.nl

 
 

» Kadertekst 4: Het onderdeel 'Uitspraak' van het Taalcharter

Overgenomen uit: http://vrttaal.net/extra/taalcharter.pdf

----

(...)

Uitspraak

We hanteren een verzorgde, duidelijke, niet-gekleurde, supraregionale, traditionele, Belgisch Nederlandse uitspraaknorm. In de eerste plaats moet de stem radiofonisch zijn: ze moet goed klinken op de radio of op de televisie, aangenaam zijn om naar te luisteren. Een spraakgebrek (lispelen, slissen) of een slordige uitspraak zijn niet acceptabel. Aan een medewerker die voor de microfoon komt, mag een ongeoefend oor in de regel niet kunnen horen uit welke streek hij komt. Uiteraard hoort elke luisteraar of kijker of iemand uit Nederland of België komt, maar hij mag niet horen of iemand in Gent, Brugge, Antwerpen of Hasselt is opgegroeid.

Behalve aan uitspraak hecht de omroep veel belang aan een intelligente en afwisselende intonatie. Van een microfoonmedewerker wordt verwacht dat hij in zijn teksten de juiste woord- en zinsaccenten legt, zodat de boodschap duidelijk overkomt bij het publiek. Een afwisselende intonatie met dynamische, melodische en temporele accenten maakt een bericht ook alleen maar aantrekkelijker om naar te luisteren.

Woorden van Engelse komaf spreken we bij voorkeur op z'n Engels uit. Spellinguitspraak vermijden we. We hebben het dus over zjem (jam), glemmer (glamour), fen (fan), gehendikept (gehandicapt), mennedzjer (manager) en hoeligens (hooligans). Het is geenszins aanstellerig om dat te doen.

Wat de uitspraak van vreemde namen betreft, laten we ons leiden door de uitspraakwoordenboeken van Duden en Jones en door het encyclopedisch woordenboek van Verschueren. We proberen de oorspronkelijke uitspraak zo dicht mogelijk te benaderen, al passen we hem aan onze uitspraakgewoonten aan. In elk geval leggen we de klemtoon op de juiste lettergreep. Cádiz spreken we dus uit als KA-dies, met de klemtoon op de eerste lettergreep zoals het hoort, maar niet met een th (zoals in het Engelse thing) aan het eind. Op het interne bedrijfsnet (Insite) staat een uitspraakdatabank die als norm geldt.

Bij vreemde plaatsnamen geven Nederlandstaligen hoe langer hoe meer de voorkeur aan zogenaamde endoniemen, de namen zoals ze in het land van herkomst zelf gelden. De vernederlandste vormen verliezen langzamerhand terrein. Dat geldt uiteraard niet voor plaatsnamen die al lang in het Nederlands voorkomen, zoals Parijs, Londen, Wenen, Lissabon, Warschau, Berlijn. Maar daarnaast hoor je steeds meer Frankfurt (Frankfort), Nürnberg (Neurenberg), Firenze (Florence), Sulawesi (Celebes), Bourgogne (Bourgondië) en Göteborg (Gotenburg). De VRT sluit zich bij die ontwikkeling aan: ook wij gebruiken de endonieme vormen die steeds couranter worden, maar passen ze min of meer aan ons uitspraaksysteem aan. Bij Göteborg bijvoorbeeld vernederlandsen we de Zweedse uitspraak jeuteborj tot geuteborg. Als we een vernederlandste vorm gebruiken, hanteren we de lijst van de Taalunie (Buitenlandse aardrijkskundige namen in het Nederlands, 1996) als norm. Bij twijfel hakt de taaladviseur de knoop door.

Het is van het grootste belang dat er met de taaladviseur wordt overlegd wanneer nieuwe namen opduiken. We moeten vermijden dat dezelfde naam op verschillende manieren wordt uitgesproken. In twijfelgevallen hakt de taaladviseur de knoop door. Wie de uitspraak van een ongewone naam heeft achterhaald, meldt die ook aan de taaladviseur.

(...)

----

» Kadertekst 5: “Het beste Nederlands hoor je al lang niet meer in Haarlem”

“Nederland kent geen speciale opleiding voor radio- en tv-journalistiek”, weet Piet Kooijman van Universitair Medisch Centrum St Radboud. “Er zijn op de vijf basisopleidingen wel studierichtingen die zich op radio en tv richten, maar die maken toch deel uit van een bredere opleiding. Helaas wordt bij geen van deze opleidingen in het curriculum gesproken over stemtraining. Er wordt wel aan presentatievaardigheden gewerkt, maar dat richt zich veelal op de technische kant van de presentatie: beknoptheid en kernachtige presentatie, gebruik van Powerpoint, enz. In de meeste opleidingen is er wel aandacht voor taalvaardigheid, maar dat is vaak ook nog gericht op de schriftelijke taalvaardigheid. In de beschrijving van wat noodzakelijk is voor een goede presentatie wordt wel een goede stem als voorwaarde genoemd, maar het trainen daarvan zal dan buiten de opleiding moeten plaatsvinden.”

Is er in het Nederlandse onderwijs (o.a. in de lerarenopleiding) aandacht voor stemhygiëne en stemvorming?
Piet Kooijman: “Veel, maar helaas niet alle opleidingen tot leerkracht hebben in de opleiding een lesperiode ‘logopedie’. Hierbij wordt enerzijds in theorie de stem- en spraakvorming uitgelegd, en wordt het belang van goede stem- en spraakvorming en een goede stemhygiëne aangegeven. Anderzijds wordt in een klassikale situatie, of in een gunstige situatie, in kleinere groepen een aantal praktische vaardigheden als stemplaatsing, stemverheffing e.d. getraind. Helaas is dit onderdeel niet op alle opleidingen aanwezig. Soms kunnen studenten in geval van problemen een logopedist consulteren. Er zijn echter ook een paar goede situaties waarbij een uitgebreid pakket aan training en individuele begeleiding mogelijk is.”

Welke instantie bepaalt wat de correcte uitspraak van een bepaald woord is? ?
Piet Kooijman: “Een goede vraag, maar het antwoord? Zoals bekend houdt de Taalunie zich bezig met het Nederlands als taal in België, Suriname en Nederland. Toch richt dit instituut zich het meest op de geschreven taal. Maar ook hier is een stevige discussie gaande of er nog wel een standaardtaal is, en zo ja in hoeverre die niet zodanig aan het veranderen is, dat we het op dit ogenblik niet weten. Het oude gegeven dat het beste Nederlands gesproken wordt in de omgeving van Haarlem, is door de voortdurende mutatie van de bevolking al lang achterhaald. In het boek ‘Spreken en Zingen’ van Eldar, bewerkt door Franken en mezelf, wordt nog uitgegaan van de klassieke veronderstelling dat het Nederlands op de manier uitgesproken dient te worden, zoals die in het boek is beschreven. Voordeel van het boek is, dat er een duidelijke articulatie-instelling wordt aangegeven. Het nadeel is echter dat dit vrij statisch en niet in de lopende spraak is ingebed. Het zou een verbetering zijn mocht er een ideaal uitspraakplaatje zijn en als er bij de beschrijving een auditief voorbeeld gegeven zou worden. Het gaat hier wel om ‘Noord-Nederlands / Nederlands-Nederlands’ en niet om ‘Belgisch-Nederlands.”

• Spreken en Zingen - Eldar (uitgeverij Van Gorcum) verscheen in 1886 als eerste Nederlandse leerboek over spreek- en zangtechnieken. De huidige druk is bewerkt door MC. Franken en P.G.C. Kooijman
• Op de internetsite ‘Poldernederlands’ wordt een thesis beschreven die het standaard Nederlands en ook de uitspraak heeft onderzocht: http://cf.hum.uva.nl/poldernederlands/pdf/Nederlandse_samenvatting_Standard_Dutch_in_the_Netherlands.pdf

-----

Sites / links:

» http://taal.vrt.be/taaldatabanken_master/taalbeleid/beleid.shtml: de taalbeleidwebsite van de Vlaamse publieke omroep VRT (met o.a. het Taalcharter)
» http://taal.vrt.be/taaldatabanken_master/uitspraak/ui.shtml: uitspraakdatabank van de Vlaamse publieke omroep VRT
» http://taaladvies.net/taal/aardrijkskundige_namen/: de lijst 'Buitenlandse Aardrijkskundige Namen' met de spelling en uitspraak van die namen in de website Taalunieversum (onderdeel Taaladvies) van de Nederlandse Taalunie
» http://www.zeggenenschrijven.nl: de 'Namenlijst' van de Nederlandse publieke omroepen en de Wereldomroep, met de spelling en uitspraak van vreemde namen

-----

Mededeling van de Taalschriftredactie (7 april 2009):

Afscheid van een woordkunstenaar

Dit was de laatste reportage van Gaby De Moor, die op 4 april 2009 in het Universitair Ziekenhuis van Brussel overleed. Hij was 64. Zijn vrouw, zoon en dochter stonden hem bij in zijn laatste uren. Gaby was een allrounder: van onderwijzer tot journalist, van speleoloog tot valschermspringer, van radio-omroeper tot regisseur. Hij had een passie voor taal en correct taalgebruik, voor onderwijs, voor sport, voor het vrije denken. Met zijn warme radiostem en geschoolde dictie liet hij zich kennen als kosmopoliet, filosoof, dierenliefhebber, een man met een eerlijke mening over alles. Voor heel wat jonge journalisten was hij een bescheiden maar gedreven mentor. Taalschrift betreurt zijn heengaan maar koestert de herinneringen aan een sympathiek en op en top professioneel medewerker.