Waarom heten zoveel poezen Minoes?

Tekst: Jan T’Sas - 14/11/06

Zes op de tien Vlamingen, Nederlanders en Surinamers zouden wel hun computer kunnen missen, maar niet hun boeken. Dat blijkt uit Taalpeil 2006, een groot leesonderzoek van de Nederlandse Taalunie. De computer doet ons misschien anders lezen dan vroeger, maar boeken willen we daarom nog niet kwijt. Onze kinderen noemen we Ayla en Frodo en onze kat Minoes. Exclusief in deze editie van Taalschrift: de belangrijkste conclusies uit Taalpeil.

Lezen we meer, minder of anders dan pakweg tien jaar geleden? Wie de voorbije weken de Antwerpse Boekenbeurs bezocht of op koopjesdagen de boekhandel binnenloopt, krijgt niet de indruk dat het boek een zachte dood aan het sterven is; integendeel. En ook de harde cijfers uit Taalpeil 2006, het nieuwe leesonderzoek van de Taalunie, bevestigen dat we nog altijd veel interesse hebben in boeken. Toch besteden we al dertig jaar lang steeds minder tijd aan het lezen van boeken, kranten en tijdschriften. Bovendien hebben de computer en internet ervoor gezorgd dat we anders zijn gaan lezen. De scannende lezer vormt een steeds groter wordende groep. Dat zijn enkele belangrijke conclusies uit Taalpeil 2006, dat het leesgedrag van duizend volwassen Nederlanders, Surinamers en Vlamingen in kaart brengt. De Taalunie wilde ook weten waarom we lezen, wat we lezen en wat boeken met ons doen. En… in welke mate we onze kinderen en huisdieren namen uit boeken geven.

Bijna iedereen leest

Het lijdt geen twijfel, we lezen véél. Zes van de tien volwassenen in het Nederlandse taalgebied lezen bijna dagelijks de krant. Twee van de tien nemen dagelijks een boek ter hand en ruim één op tien bladert elke dag door een tijdschrift. Kranten lezen vinden we een heel nuttige activiteit, boeken lezen we vooral voor plezier en ontspanning of uit algemene interesse. Het aantal volwassenen dat nooit een boek, krant of tijdschrift leest, is al bij al beperkt: tien procent leest nooit een boek, drie procent nooit een krant en vier procent nooit een tijdschrift. In elk land zijn er niet- en veellezers.

Dertig boeken per jaar

Bestaan er mensen die 175 boeken per jaar lezen? Ja, al zijn dat de hoge uitzonderingen. Maar toch. Meer dan een vijfde van de Vlamingen, Nederlanders en Surinamers leest gemiddeld 24 boeken per jaar. De grootste lezers zijn de Nederlanders. Zij nemen volop het citaat van Frits van Oostrom ter harte: ‘Een goed boek is voor menigeen iets anders. Daarom is het ook zo belangrijk dat er heel veel van zijn.’ In het algemeen zijn er twee grote groepen boekenlezers: de frequente lezers (43 %), die minstens een boek per week lezen, en de niet-frequente lezers (44 %), die minder dan een boek per week lezen. In het algemeen lezen we minder boeken dan kranten of tijdschriften. 85 procent leest dagelijks of wekelijks een of meer kranten, 64 procent leest dagelijks of wekelijkse een of meer tijdschriften.

Voorlezen

Welke rol speelt de computer in ons leesgedrag? Met de personal computer zouden we snel evolueren naar de ‘paperless society’, zo werd destijds gezegd. We zouden veel meer van het scherm gaan lezen en het boek zal uiteindelijk verdwijnen. Intussen heeft de praktijk uitgewezen dat het papierverbruik de afgelopen tien jaar met tien procent is toegenomen. We drukken nog heel graag ons leesvoer af. Toch is er beterschap op til. Steeds meer Nederlanders, Vlamingen en Surinamers lezen teksten (ook) af van een scherm, stellen de onderzoekers in Taalpeil vast. Een kwart doet dat al dagelijks met nieuwsberichten.

Maar verhalen of gedichten lezen we vooralsnog het liefst in papieren versie. Ook de komst van de e-boeken (digitale boeken in diverse formaten) verandert daar voorlopig weinig aan. Amper de helft van de ondervraagden weet wat een e-boek is en de meerderheid betwijfelt of hij er ooit voor zal kiezen. Ten slotte blijkt ook het luisterboek geen echte concurrent voor hard- en paperback. Acht procent heeft het voorbije jaar naar zulk een boek geluisterd. Nochtans vindt 18 procent het nog altijd leuk om voorgelezen te worden. Zeven op de tien ondervraagden vonden dat ook als kind al iets om naar uit te kijken.

Ouderwets

Is lezen sexy of is het eerder iets voor mietjes? Onder jongeren wordt boeken lezen bijna traditioneel minder als cool ervaren, kijk maar naar het opvallend teruglopende bibliotheekbezoek bij dertien- en veertienjarigen. Maar het Taalpeilonderzoek geeft duidelijk aan dat het boek zijn imago onder volwassenen snel terugwint. Zowel Vlamingen als Surinamers en Nederlanders ervaren boeken niet als suf of sexy. We vinden het een bezigheid die voor iedereen nuttig is, niet enkel voor hoger opgeleiden of intellectuelen. We vinden boeken lezen eerder hip dan ouderwets en eerder inspirerend dan saai, maar ook: meer iets voor vrouwen dan voor mannen en meer een hobby voor mensen met tijd en geld.

Slimmer

‘Ik vind lezen belangrijk’, zegt Arno Goossens uit Lier in Taalpeil. ‘Het doet je beter omspringen met taal en je leert er ook beter door schrijven.’ 85 procent van de ondervraagden denkt er ook zo over: van boeken lezen word je taalvaardiger.

Wetenschappers bewezen trouwens eerder al dat lezen ons een grotere woordenschat bezorgt en een bredere algemene ontwikkeling. Boeken maken ons niet wereldvreemd; integendeel. Ze houden ons betrokken bij de samenleving en maken ons kritischer. En 68 procent van de Vlamingen, Nederlanders en Surinamers vindt sowieso dat we van boeken lezen slimmer worden. Is dat de reden waarom we zo massaal een boek uitlezen, zelfs als we het niet goed vinden? De meerderheid doet dat, de Nederlanders nog het meest. Vele ondervraagden hebben bovendien spijt dat ze niet meer tijd hebben om te lezen. Eén op twee zegt ronduit dat hij van lezen nooit genoeg zal krijgen. Of zoals de Vlaamse cabaretier Wim Helsen het verwoordt: ‘Mijn antwoord op de vraag ‘wanneer pakt u een boek’ is nogal simpel eigenlijk: als het vorige uit is.’

Erotiek

Welke boeken lezen we dan vooral? De roman en de thriller scoren in het hele Nederlandse taalgebied goed, op ruime afstand gevolgd door de detective en de biografie. Mannen lezen andere boeken dan vrouwen. Taalpeil becijferde dat enkel voor Nederland, maar er is geen enkele reden om aan te nemen dat er elders geen verschil zou zijn. Zo houden Nederlandse mannen meer dan vrouwen van thrillers, reisverhalen, geschiedenisboeken, stripverhalen, science fiction, reisgidsen, hobbyboeken, de encyclopedie en erotische boeken. Vrouwen hebben een heel sterke voorkeur voor romans, en daarnaast voor biografieën, zelfhulpboeken, gedichtenbundels en kinder- en jeugdboeken.

De Engelse onderzoekers Jardine en Watkins ontdekten al eerder verschillen in leesgedrag tussen mannen en vrouwen. Zo houden mannen eigenlijk niet zo erg van romans, maar als ze er één lezen, gaat hij meestal over onverschilligheid, vervreemding en afwezigheid van emotionele reacties, met ‘De Vreemdeling’ van Albert Camus op kop. Vrouwen lezen het liefst over grote gevoelens en de strijd om moeilijkheden en hartstochten te bedwingen. ‘Woeste hoogten’ en ‘Jane Eyre’ van Charlotte en Emily Brontë appreciëren ze volop. Ten slotte zouden mannen romans lezen zoals ze een handleiding lezen, terwijl vrouwen steun en troost zoeken in de literatuur. Alle clichés bevestigd? (zie kaderstuk 1: Nederlanders hoeven geen erotische boeken)

Da Vinci Code

Las u ooit een boek waar u helemaal ondersteboven van was, dat uw leven veranderde of dat gewoon veel indruk heeft gemaakt? Vier lezers op tien hebben geen enkele moeite om er zo een te noemen. Een in Nederland opvallend vaak genoemde titel is ‘Komt een vrouw bij de dokter’ van Kluun. Andere toppers zijn: ‘De Da Vinci Code’ (Dan Brown), ‘In de Ban van de Ring’ (Tolkien), ‘De Celestijnse Belofte’ (James Redfield), maar ook ‘Ik, Ali’ (Günther Walraff) en ‘Ik, Jan Cremer’ (Jan Cremer) en klassiekers zoals ‘ Max Havelaar’ (Multatuli) en ‘De aanslag’ (Harry Mulisch). In Vlaanderen zijn Tolkien, Multatuli en Mulisch eveneens toppers. Daar komen nog bij: ‘De Schaduw van de wind’ (Zafon), ‘Siddharta’ (Herman Hesse), ‘De Witte van Zichem’ (Ernest Claes) en het werk van Felix Timmermans. De Surinamers ten slotte blijven niet onberoerd bij ‘Hoe duur was de suiker’ en ‘Vaarwel Merodia’ van C. McCleod, ‘Dubbelspel’ van F. M. Arion, ‘De Negerhut van Oom Tom’ en ‘Karakter’ (Bordewijk). In de drie landen staat de Bijbel mee bovenaan. Gemiddeld waren de ondervraagden 27 à 28 jaar oud toen ze het boek dat zoveel indruk op hen maakte voor het eerst lazen. Op de vraag waarom ze er zo van onder de indruk waren, zijn de meest gehoorde antwoorden: het boek geeft me nieuwe inzichten, bevat levenslessen, heeft een herkenbare thematiek, is mooi geschreven, is spannend. (zie kaderstuk 2: Welk boek heeft op jou de meeste indruk gemaakt?)

Ontsnappingsroute

Wat zijn ten slotte de opvallendste verschillen binnen het Nederlandse taalgebied als het op lezen aankomt? Zeven verschillen springen eruit:

1. Vlamingen lezen het vaakst tijdschriften, Surinamers zijn de meest frequente krantenlezers en Nederlanders zijn de grootste boekenwurmen. Samen lezen ze gemiddeld bijna 14 boeken per jaar: Nederlanders 15, Vlamingen 9 en Surinamers 8.
2. Surinamers lezen vooral boeken uit algemene interesse, Nederlanders en Vlamingen zoeken in een boek vooral plezier en ontspanning. Nederlanders zoeken in boeken opvallend vaak een ‘ontsnappingsroute’ uit het dagelijkse leven, Surinamers lezen opvallend veel voor hun ontwikkeling en zelfontplooiing.
3. Vlaanderen kent de grootste groep volwassenen die helemaal geen boeken lezen, Nederland telt de meeste echte boekenwurmen, die aan twintig boeken per jaar niet genoeg hebben.
4. Nederlanders lezen vooral thuis, in de zetel of op een stoel of bank. Surinamers lezen hun boeken meer in bed, maar in alle drie de landen heeft één op twee wel een boek op het nachtkastje liggen.
5. Goede kritieken over een boek zullen vooral Vlamingen en Surinamers naar de boekhandel sturen. Nederlanders laten zich daardoor veel minder beïnvloeden. Ook leestips van ‘een ander’ beroeren Nederlanders minder.
6. Vooral Surinamers praten graag na over een boek. 57 procent doet dat. Vlamingen (43 %) doen dat minder en Nederlanders (35 %) het minst van al.
7. Nederlanders zijn relatief gek op het spannende genre en reisverhalen, Vlamingen kiezen iets vaker voor een biografie, een kookboek en een reisgids. Surinamers hebben een meer dan gemiddelde voorkeur voor strips, religieuze boeken, encyclopedieën en zelfhulpboeken.

Van het onderzoek Taalpeil 2006 is een beknopte brochure online beschikbaar. Deze brochure bevat niet alleen de belangrijkste resultaten van het Taalpeilonderzoek zelf, maar biedt ook een geschiedenis van het lezen en besteedt aandacht aan thema�s als verboden en gevaarlijke boeken, de invloed van radio en tv op leesgedrag, de verschillende soorten lezers die er bestaan. Tevens bevat de brochure 'leesgetuigenissen' van min of meer bekende Nederlanders, Vlamingen en Surinamers. Zie: www.taalunieversum.org/taalpeil_2006

-----

» Kaderstuk 1: Nederlanders hoeven geen erotische boeken

Over welke soort boeken ze het liefst lezen zijn Nederlanders, Vlamingen en Surinamers het grosso modo met elkaar eens. Roman, thriller en detective vormen telkens de top drie. Encyclopedieën en religieuze boeken genieten niet zoveel bijval in Vlaanderen en Nederlands, maar doen het opvallend goed in Suriname. In dat land scoren reis- en tuingidsen dan weer heel laag. Wat ook opvalt, is de vrij lage score van de erotische boeken in Nederland, vergeleken met Vlaanderen en Suriname.

Het aandeel van de verschillende boekengenres in de favorietenlijstjes van duizend volwassen Nederlanders, Vlamingen en Surinamers, in procenten:

 

	allen	Nederland	Vlaanderen	Suriname
roman	48	50	45	42
thriller	44	46	43	25
detective	28	30	23	22
biografie	20	19	23	18
reisverhalen	16	17	12	4
geschiedenisboek	14	13	16	10
stripverhaal	12	10	17	19
science fiction	11	11	9	10
kookboek	11	9	16	12
reisgids	9	7	13	1
hobbyboek	8	8	9	6
tuinboek	7	7	7	1
encyclopedie	5	4	7	14
religieuze boeken	5	5	6	19
zelfhulpboek	5	5	5	11
erotisch boek	5	4	7	10
gedichtenbundel	4	3	7	4
jeugdboek	4	4	3	2
kinderboek	3	3	3	3

 

» Kaderstuk 2: Welk boek heeft op jou de meeste indruk gemaakt?

Dit is de top drie voor elk land:

Nederland
1. Komt een vrouw bij de dokter – Kluun
2. De Bijbel
3. De Da Vinci Code – D. Brown

Suriname
1. Hoe duur was de suiker? – C. Mc Leod
2. De Bijbel
3. Vaarwel Merodia – C. Mc Leod / Dubbelspel – F. M. Arion

Vlaanderen
1. De Da Vinci Code – D. Brown
2. In de Ban van de Ring – J.R.R. Tolkien
3. De Bijbel / Siddharta – H. Hesse

» Kaderstuk 3: Uit welk boek koos je de naam van je huisdier?

Mensen noemen hun kind Lars, naar de avonturen van de gelijkname kleine ijsbeer. Of Ayla, naar hun heldin uit ‘De Stam van de Holenbeer’. Of wat dacht u van Frodo (‘In de Ban van de Ring’), Roald (naar Roald Dahl), Adinda (‘Max Havelaar’) en Anakin (‘Star Wars’)… Maar ook huisdieren krijgen meer dan we denken hun naam dankzij populaire romans, films en strips. Hieronder een bloemlezing:

 

naam huisdier	Boek of karakter
Tijgertje	Winnie the Pooh
Nop	‘Nop, een hondenleven’
Garfield	Garfield
Hermientje	Harry Potter
Jar Jar	Star Wars
Annika	Pippi Langkous
Siepie	Jip en Janneke
Simba	De Leeuwenkoning
!Xabbu	‘Otherland’, Tad Williams
Minoes	‘Minoes’, Annie M.G. Schmidt
Pierewiet	Johan en Pierewiet, Peyo
Dikkie Dik	Dikkie Dik
Aslan	De Kronieken van Narnia, C.S. Lewis
Ilias	‘Ilias’, Homeros
Feline	‘Bambi’
Guust	Guust Flater
Flip De Beer (de goudvis van mijn dochter)	‘Flip de Beer’
Borre	‘Borre en de nachtzwarte kat’, Jenny Wagner
Juliette	‘Het Kleine Monster’, Markies de Sade
Mozes	Bijbel
Oscar	Sesamstraat
Gandalf, Pepijn, Arwen, Mithrandir, Stapper	‘In de Ban van de Ring’, Tolkien
Smurf	De smurfen
Sjors En Sjimmie	Sjors en Sjimmie (striphelden)
Rakker	‘The Lady and the Tramp’, Walt Disney
Pebbles	The Flintstones
Dionisius	Griekse mythologische figuur

-----

» Enkele korte filmpjes waarin bezoekers van de Dag van het Nederlands (op 17 november 2006 in Gent) over hun leeservaringen vertellen.