home > reportage > Prinses vecht tegen laaggeletterdheid

reportage

Prinses vecht tegen laaggeletterdheid

Tekst: Mieke Zijlmans; foto’s: Nout Steenkamp - 15/10/04

Nederland en België zijn geletterde landen. Alle kinderen gaan er rond hun vijfde naar school en leren daar lezen en schrijven, waarna ze nog lang en gelukkig leven, met hun neus in de boeken. Helaas: zo eindigt het sprookje niet. In werkelijkheid weet zestien procent van de Vlamingen zich geen raad met eenvoudige formulieren en tabellen. In Nederland is zo’n tien procent van de mensen in de praktijk vrijwel analfabeet. En niemand minder dan prinses Laurentien wil daar wat aan doen.

Prinses Laurentien: “Als prinses heb ik de mogelijkheid voor laaggeletterden meer aandacht te vragen. Ik voel met ze mee.”

Het is 8 september 2004. Deze datum is door de VN-organisatie Unesco uitgeroepen tot Wereldalfabetiseringsdag. H.K.H. Prinses Laurentien der Nederlanden wil die dag in Nederland extra aandacht vragen voor de laaggeletterden in het Nederlandse taalgebied. Eerder al, in mei, gaf zij het startschot voor de Stichting Lezen & Schrijven, die het probleem moet aanpakken. Vandaag bezoekt de prinses onder meer een Centrum voor Werk en Inkomen, maar verreweg het aangrijpendste moment van de dag is haar bezoek aan de alfabetiseringscursus bij het Utrechtse Regionaal Opleidingscentrum (ROC). Prinses Laurentien voert er persoonlijke gesprekken met de mensen om wie het gaat: volwassenen wier leven is gekneusd door het feit dat ze nauwelijks of niet kunnen lezen en schrijven.

Tranen

“Ik vend het er belang rijk dat ik op de nedlans taal zit”, bloklettert een beeldscherm in het ROC. Het centrum verzorgt alfabetiseringlessen voor volwassen laaggeletterden. Het haperende zinnetje is de e-mail die een 49-jarige Nederlandse man met veel pijn en moeite heeft geschreven aan prinses Laurentien. Zij komt in Utrecht op bezoek, en daarom schrijven alle deelnemers van de alfabetiseringscursus op de computer een briefje aan haar.

Prinses Laurentiens grote kracht is haar heel persoonlijke benadering. De mensen in Utrecht vertellen haar op de mens af hun eigen ervaringen. Dat levert emotionele taferelen op, hier en daar vloeien er tranen.

“Voor mij is het menselijke aspect het belangrijkste in deze problematiek”, zegt prinses Laurentien later. “Vandaag ervaar ik dat ook weer zo: de tranen, de emoties bij de mensen met wie ik praat. Die emoties komen boven op het moment dat mensen hun levensverhaal aan me vertellen.”

Bussen schoonmaken

Je hart breekt als je deze mensen hoort vertellen. Over het algemeen schamen ze zich voor hun onkunde, ze vertellen er eigenlijk alleen over wanneer je ze apart neemt. Een dame duwt haar echtgenoot naar voren: zij heeft hem naar de alfabetiseringscursus gestuurd. Ze zijn pas op latere leeftijd getrouwd, vijf jaar geleden. Ook al is het een schat van een man, haar omgeving is niet blij met hun huwelijk: de man is namelijk “beneden haar stand”, omdat hij niet kan lezen of schrijven. De man zelf vertelt hoe hij zijn hele werkzame leven stadsbussen heeft schoongemaakt. Al die jaren kon hij nooit ingaan op het aanbod een opleiding te volgen, waardoor hij hogerop had kunnen komen. En hij durfde ook nooit in de ondernemingsraad te gaan zitten, of in de medezeggenschapsraad. Stemmen doet hij nooit, want hij kan de stembiljetten niet lezen. Nu leert hij aan het ROC zoetjesaan lezen en schrijven.

Neerbuigende houding

streamertekst: “Ik kon mijn kinderen niet eens een verhaaltje voorlezen.”

Een vrouw van rond de veertig vertelt hoe ze al op de basisschool de aansluiting miste. En haar familie had dat ook gewoon in de gaten. Maar omdat ze “maar” een meisje was en dus “toch kinderen ging krijgen”, “maakte het niet uit” dat ze nauwelijks kon lezen of schrijven. Die neerbuigende houding heeft enorme invloed gehad op haar verdere leven. Want een behoorlijke opleiding zat er dus niet in, met de voorspelbare gevolgen voor het soort werk dat ze kon doen. Haar laaggeletterdheid kleurde haar partnerkeuze en stond in de weg toen ze inderdaad kinderen kreeg, want ze kon hun dus niet eens voorlezen voor het slapen gaan. Een paar jaar geleden besloot ze dat het zo niet langer kon, en meldde ze zich aan bij een alfabetiseringscursus. Het resultaat op dit moment toont aan hoezeer haar familie haar indertijd verkeerd heeft ingeschat: de vrouw heeft aan prinses Laurentien een flinke brief geschreven in heel behoorlijk Nederlands. Pas nu, meldt de vrouw, heeft ze genoeg zelfvertrouwen om een serieuze beroepsopleiding te gaan volgen.

Moedig

Voor prinses Laurentien is laaggeletterdheid een onderwerp dat haar persoonlijk direct raakt. “Dertien jaar geleden ben ik hiermee voor het eerst in aanraking gekomen,” vertelt ze. “Toen werkte ik zelf met laaggeletterden en ongeletterden. In mijn hoedanigheid als prinses heb ik de mogelijkheid voor deze mensen meer aandacht te vragen. Ik voel met ze mee. Zoals ik op dat centrum in Utrecht ook weer meemaakte: de emoties die je over je heen krijgt, dat is toch ongekend. Dat is voor mij persoonlijk ook best moeilijk, ja. Maar ik vind het zo moedig van die mensen dat ze hun emoties zo durven delen. Emoties zijn altijd een bindend element, ze zijn in zekere zin prettig, want ze slaan een brug tussen degene die de emoties uit en degene die daarnaar luistert. Dit onderwerp heeft mijn persoonlijke belangstelling. Maar ik zie dit niet als mijn ‘werk’, nee. Naast mijn dagelijks werk als communicatieadviseur (zie ook: www.koninklijkhuis.nl), heb ik uiteraard een gezin, man en kinderen, met wie ik tijd wil doorbrengen. Maar als het voor deze mensen zin heeft dat ik het gezicht ben van de Stichting Lezen & Schrijven, dan doe ik dat graag.”

Allochtonen

Kinderen die op school niet konden meekomen, bestonden altijd al. Voorbije tijden? Nee dus: nu nog zijn er kinderen die het in groep drie of vier van de basisschool niet kunnen bolwerken, zonder dat speciale aandacht aan ze wordt besteed. Die kinderen sukkelen door de school heen en eindigen later in de grote groep volwassenen die functioneel analfabeet is.

Een nieuw probleem vormen allochtonen. Vooral veel migrantenvrouwen kunnen niet lezen of schrijven. Die moeten wel boodschappen doen, het huishouden regelen, hun kinderen helpen met hun huiswerk.Veel tweetalige basisschoolleerlingen, afkomstig uit allochtone gezinnen, kunnen schriftelijk niet uit de voeten in hun moedertaal en ook niet in het Nederlands.

Mensen die al geen chocola kunnen maken van de dienstregeling van de bus, kunnen met een computer zeker niet omgaan.

Ook het digitale tijdperk maakt het er allemaal niet gemakkelijker op. Mensen die al geen chocola kunnen maken van de dienstregeling van de bus, kunnen met een computer zeker niet omgaan, laat staan dat ze de weg weten op internet.

Ondertitels

In de wereld van de alfabetisering spreekt men liever van “laaggeletterden”, dan van “analfabeten”. Die laatste term dekt namelijk de lading vaak niet. Veel mensen kunnen weliswaar letters benoemen en soms zelfs een beetje schrijven. Maar in de praktijk lopen ze vast wanneer ze handleidingen moeten lezen of de ondertitels op televisie; als ze formulieren moeten invullen, een briefje moeten schrijven, of iets moeten opzoeken in een telefoonboek. Men spreekt dan van “functioneel analfabetisme”.

Anderhalf miljoen Nederlanders en achthonderdduizend Vlamingen kunnen onvoldoende lezen en schrijven om volwaardig te kunnen functioneren in de hedendaagse maatschappij. Dat is niet een probleem dat eventjes is op te lossen met wat alfabetiseringswerk. Wat meer is: dit hoge percentage laaggeletterden in onze maatschappij blijkt door de jaren heen een constante te zijn. Enerzijds knabbelen alfabetiseerders er een aantal mensen af door middel van scholing, maar aan de andere kant groeien tegelijkertijd nieuwe probleemgevallen bij.

Ambassadeurs

Of we functioneel analfabeten dan niet gewoon een opleiding kunnen geven? De pogingen tot scholing kampen met twee problemen. Ten eerste de capaciteit: er nemen verhoudingsgewijs weinig laaggeletterden deel aan de alfabetiseringscursussen. De Nederlandse overheid heeft de officiële cursussen in handen gegeven van de regionale opleidingscentra (ROC’s). Die schreven dit jaar 5.600 cursisten in. Op anderhalf miljoen laaggeletterden. Dat is een druppel op een gloeiende plaat, zelfs al zit er door de jaren heen een duidelijk groei in het aantal cursisten.

En ten tweede: hoe leg je iemand die niet kan lezen en schrijven uit waar hij moet aankloppen voor scholing? De organisatoren van alfabetiseringscursussen hebben daarop iets bedacht: de mensen die zelf met succes hebben leren lezen en schrijven, mensen die weten wat het betekent om in deze maatschappij laaggeletterd te zijn, zijn de beste pleitbezorgers voor scholing. Deze pleitbezorgers worden in de wereld van de alfabetisering “ambassadeurs” genoemd. Zij kunnen lotgenoten overtuigen dat het nut heeft terug te gaan naar de schoolbanken.

Halfvolle glazen

Streamertekst 2: “Als laaggeletterde ben je levenslang gekneusd.”

“In plaats van te benadrukken wat er niet is gelukt, denk ik in termen van “halfvolle glazen”, zegt Prinses Laurentien. “Ik ben blij met wat er wel is bereikt. Natuurlijk, het is een bijzonder lastige materie. Het bereiken van de mensen op zichzelf is al ingewikkeld. Je kunt de geijkte paden niet bewandelen: folders opsturen, formulieren uitdelen. Al die vormen van aanpak hebben geen zin. Daarom is de beste om hen te bereiken via die “ambassadeurs”. Die kunnen hun verhaal vertellen. Dus: als je vanuit een andere invalshoek kijkt, dan is dat glas best halfvol!”

» (Kadertekst 1:) “Sommige ouders begrijpen zelfs het huiswerk van hun kinderen niet”

In maart 2004 publiceerde de Nederlandse Taalunie het rapport “Laaggeletterdheid in de Lage Landen”. Hierin staan de resultaten van een internationaal onderzoek naar geletterdheid, het International Adult Literacy Survey. Uitkomst: in Nederland kunnen anderhalf miljoen mensen van boven de zestien, bijna tien procent van de bevolking, zo slecht lezen, schrijven en rekenen dat volwaardige deelname aan arbeidsproces en maatschappelijke omgang onmogelijk voor hen is. Vlaanderen telt 800.000 functioneel laaggeletterden, wat neerkomt op maar liefst zestien procent.

De Taalunie onderscheidt overigens verschillende niveaus van laaggeletterdheid. Vrijwel niemand kan echt volstrekt geen letter of cijfer lezen. Velen kunnen het echter zo slecht dat ze in eenvoudige leestaken thuis en op het werk compleet verstrikt raken. Een iets ontwikkelder groep krijgt dat nog wel voor elkaar, maar laat het een treetje hoger op de ladder van de schriftelijke communicatie afweten. Daarmee wordt bedoeld dat ze bijsluiters bij geneesmiddelen niet begrijpen; correspondentie met gemeente of woningbouwvereniging niet kunnen volgen; geen wijs kunnen uit tabellen; geen eenvoudige zakelijke brieven kunnen schrijven; hun eigen huishoudelijke administratie niet kunnen voeren; het huiswerk van de kinderen niet begrijpen. En dan hebben we het dus nog niet eens over het kunnen lezen of schrijven van echt diepgravende teksten.

- ‘Laaggeletterdheid in de Lage Landen. Hoge prioriteit voor beleid.’ Een rapport van de Nederlandse Taalunie, maart 2004.

» (Kadertekst 2:) Stichting Lezen & Schrijven biedt hulp

“Je schiet er niets mee op je te verliezen in somberheid, alleen te kijken naar de onoplosbaarheid van dit probleem. Je kunt beter optimistisch zijn en kijken wat je wel kunt bereiken.” Vanuit die visie gaf H.K.H. Prinses Laurentien der Nederlanden in mei 2004 het startschot voor de Stichting Lezen & Schrijven. Met die stichting wil zij het probleem van de laaggeletterdheid bekendheid geven. De stichting probeert in samenwerking met het bedrijfsleven de scholing van deze groep te stimuleren. Ze heeft onder meer heeft inventariserend onderzoek laten doen naar de relatie tussen laaggeletterdheid en de kenniseconomie. De uitkomsten daarvan presenteerde de stichting op het symposium “De Kenniseconomie en Laaggeletterdheid”, dat ze samen met de Universiteit Nijenrode in Breukelen heeft georganiseerd. Achterliggende gedachte: bedrijven benutten de capaciteiten van hun mensen niet optimaal als ze het geen punt vinden dat die laaggeletterd zijn. Het geld dat bedrijven steken in alfabetisering verdienen ze op termijn terug wanneer hun werknemers wel volwaardig kunnen meedraaien.

- Website Stichting Lezen & Schrijven: www.lezenenschrijven.nl
- Algemene informatie over bestrijding laaggeletterdheid en analfabetisme: www.sire.nl

archief





print pagina

Door het gebruik van stijlbladen is geen aparte 'print pagina' nodig. Gebruik de 'print' functie van uw browser.



tekstgroottekleinmiddelgroot