Taalschrift | Discussie | “Literaire tijdschriften zijn er voor schrijvers, niet voor lezers!”

“Literaire tijdschriften zijn er voor schrijvers, niet voor lezers!”

Lisa Kuitert, hoogleraar boekwetenschap Universiteit van Amsterdam - 1/02/09

“Literaire tijdschriften moeten het niet hebben van hun publiek, ze moeten het hebben van hun auteurs”, zegt Lisa Kuitert. Maar met hun steeds dalend aantal abonnees lijken ze ten dode opgeschreven. Wat moeten we daaraan doen: ze afschaffen, er meer geld in stoppen of alles overhevelen naar internet? “Toch behouden”, pleit Lisa Kuitert, “in papieren vorm en ondanks het geringe aantal abonnees.” Hoe denkt u daarover?

Literaire tijdschriften zijn er gelukkig nog altijd, maar het wordt allemaal wel minder. Er verdwijnen tijdschriften (Raster en Bunker Hill zijn onlangs opgedoekt) en er verdwijnen abonnees. Volgens een bericht in NRC Handelsblad hebben de twee grootste tijdschriften rond de 700 abonnees, eentje heeft er 600. Vijf bladen zitten tussen de 200 en 460 vaste lezers, vier tussen de 100 en 170. In 1993 waren er nog vijf literaire tijdschriften met elk 1000 abonnees. Nu komt het gemiddelde dus niet boven de 350 uit - net zoveel als De Nieuwe Gids ten tijde van de Tachtigers. Of als het illustere Forum - maar daar moet wel worden bij gezegd dat zich onder die abonnees ook prinses Juliana bevond.

Nu is het aantal literatuurliefhebbers per saldo groter dan het aantal abonnees op literaire tijdschriften, maar toch nemen slechts weinig mensen een abonnement. Is het omdat ze niet weten dat de bladen bestaan? Dat lijkt me niet, sommigen bladen bestaan al zo lang, dat je wel erg je best moet doen om ze over het hoofd te zien. Misschien hebben literatuurliefhebbers er geen behoefte aan? Voor het debat over diverse onderwerpen kunnen ze ook het web op, bij een van de vele interessante blogs - De papieren man, De contrabas, of op websites zoals Recensieweb, Taalschrift, of Literair Nederland. Daar krijgen ze de kans om zelf ook te reageren, en wel direct, wetend dat hun reactie geplaatst wordt. En de literaire bijlagen van kranten zorgen elke week voor genoeg stof tot overpeinzing, dus ook wie niet graag op het web snuffelt, komt aan zijn trekken.

Discussies die in kranten gevoerd worden, dragen verder dan die op het web en in de literaire tijdschriften. Via de krant kan een discussie nog eens tot een resultaat, een nieuwe organisatie of tot nieuw beleid voeren. Discussies die alleen in literaire tijdschriften worden gevoerd, blijven marginaal en vaak voor het gros van de literatuurliefhebbers volstrekt onbekend. Er was ooit een nobel streven bij NRC Handelsblad om wekelijks aan literaire tijdschriften aandacht te besteden, maar dat is weer gesneuveld. Nu is er geen enkele landelijk veelgelezen krant meer die structureel aandacht aan literaire tijdschriften besteedt. De wereld van de literaire tijdschriften is daarmee gedoemd om klein te blijven.

In Vrij Nederland heb ik onlangs uiteengezet dat de literaire tijdschriften in het literaire debat slechts een marginale rol spelen, omdat ze zo weinig abonnees hebben. Veel tijdschriften doen mogelijk daarom steeds meer aan het plaatsen van primaire literatuur, van nieuwe talenten, of van de meer geroutineerde schrijvers. De tijdschriften vervullen zo een functie als springplank, als speeltuin, als laboratorium voor nieuwe experimenten.

Er kwamen nogal wat ingezonden brieven binnen bij Vrij Nederland, allemaal van tijdschriftredacteuren. Sommige briefschrijvers konden zich in mijn sombere bespiegeling niet herkennen. Tijdschriften doen het helemaal niet zo slecht, menen zij. Er zijn wel veel lezers, er is veel belangstelling, er is veel ruimte voor debat, de oplagen liggen veel hoger dan ik het heb doen voorkomen in Vrij Nederland enzovoort. Op die reacties past maar één antwoord: als het dan zo goed gaat, waarom moeten de tijdschriften dan worden gesteund? En waarom verdwijnen ze desondanks?

Sommige briefschrijvers denken dat het world wide web nog altijd een vergaarplaats van louter Wikipedia-achtige amateurisme is, of nog erger: vooringenomen gezwets. Maar wie - en daar horen de lezers van Taalschrift denk ik toe - wat vaker op internet vertoeft, weet dat het net een gewone boekwinkel of kiosk is. Ook daar immers zijn slechte, abjecte, lelijke en onbeholpen boeken, met daarnaast de meesterwerken en de ideale informatieboeken. Je moet ze alleen wel weten te vinden, ook via internet. De oude jaargangen van literaire tijdschriften zijn voor een groot deel ook gescand en op het web gezet. Zijn die ook ‘waardeloos’ soms? Nee natuurlijk.

Rest de vraag: moet dan alles maar op het web en kunnen we de subsidies voor het papieren tijdschrift niet beter aan iets anders besteden? Nee, dat geloof ik niet. Om twee redenen. Ik denk dat juist het werken op papier een extra status geeft aan een gepubliceerde tekst. Een extra stimulans ook voor mensen die graag verder willen in de literaire wereld. Die het blad willen gebruiken om iets vast te leggen voor de eeuwigheid. Mensen die misschien niet modieus, knap of veelbelovend zijn, maar wel iets aparts geschreven hebben waar geen enkele literaire uitgever of krant wat mee wil, maar waarvan driehonderd ingewijden snappen dat het wel degelijk iets voorstelt. Een tijdschrift is voor mij goed als er vooral onbekende namen in staan.

Een tweede argument voor de papieren tijdschriften is dat ze soms een spreekbuis van een literaire generatie of groep blijken te zijn - iets wat je vaak pas achteraf kunt herkennen. (Misschien wel doordat met papier werken vereist dat je zo nu en dan rond de tafel moet zitten!) Zo’n bindende kracht maakt literatuur sterker, veel ‘zeggender’. Meer ambities moeten de literaire tijdschriften ook niet nastreven, lijkt mij. Zoeken naar meer publiek bijvoorbeeld lijkt me overbodig. Daar worden de bijdragen echt niet beter door. Laat de tijdschriften maar een speeltuin zijn, een vrijplaats voor mensen met meningen en talent.

Jan de Keizer - 9/02/09

Ik vind dit maar een raar verhaal. Schrijvers maken literaire tijdschriften dus vooral voor zichzelf en niet voor lezers. Als je niet voor lezers schrijft maar voor jezelf, ben je wel heel egocentrisch en op jezelf geilend bezig. Dan is het ook geen wonder dat die narcistische literaire tijdschriften door lage oplages in de problemen komen. Ik kan er geen medelijden mee hebben.

hietbrink - 9/02/09

Heel juist... allemaal ego-tripperij en... prestigeopjekten...en... de uitgever verdiend toch altijd... anders beginnen ze er gewoon niet aan.
Het publiek trapt daar dus niet in.

Johan Nijhof - 12/02/09

Het uitstekende, helder geschreven en prettig leesbare stuk van Lisa Kuitert af te doen als “een raar verhaal" is wel het summum van onrechtvaardigheid.
Inderdaad, als we de factor literatuur in onze maatschappij op peil willen houden, zullen we deze proeftuinen financieel moeten steunen. Dat is helemaal niet erg, er zijn wel gekker dingen waaraan bakken geld worden uitgegeven. Tenslotte worden telefoonboeken ook nog steeds gedrukt. Ik denk niet dat enige would-be literator om het “medelijden” van De Keizer verlegen zit. Zich opwerpen als rechter en deze bakermatten afdoen als narcisme is toch ook al knap arrogant? Egotripperij? Vast wel. Hietbrink weet als gemankeerde literator bij uitstek waarover hij het heeft in dit geval.

De beweging van ’80, “Ik ben een God in ’t diepst van mijn gedachten, en zit in ’t binnenst van mijn ziel ten troon." zou toch ook niemand willen missen?
De hang van Lisa Kuitert naar papier kan ik ook heel goed navoelen. Tastbaarheid, aaibaarheid en eeuwigheidswaarde. Nu we het literatuuronderwijs in Nederland feitelijk afgeschaft hebben, en de komende generaties daarmee veroordelen tot de Konsaliks en Lulu Wangs van hun tijd, mogen we ons schuldgevoel best wel sussen door wat dieper in de beurs te tasten. Alleen dat kan de oplagen ophogen.

Stefaan Goossens - Poëziecentrum - 16/02/09

Toch even reageren op de vermelde cijfers. Er wordt verwezen naar NRC waarin stond dat de "grootste tijdschriften rond de 700 abonnees" hebben. Poëziekrant, uitgegeven door het Poëziecentrum, heeft ongeveer 1500 abonnees. Ik vermoed dat een aantal andere "grote tijdschriften" er ook wel meer hebben dan 700. Misschien toch even controleren voor cijfers aangehaald worden?

Patricia Pengel - 16/02/09

Als je niet graag op het web snuffelt, kan je onmogelijk weten wat er te vinden is. Daarnaast vind ik het zoeken naar meer publiek niet overbodig. De literaire tijdschriften moeten juist meer ambities nastreven. Door wat meer creativiteit aan de dag te leggen, en mensen de mogelijkheid bieden om hun mening te uiten.

Coen Peppelenbos - 16/02/09

Tzum heeft tussen de 100 en 150 abonnees. Al jaren onafhankelijk en zonder subsidiegeld. En we gaan gewoon door. Het klopt helemaal wat Kuitert zegt: papier geeft 'extra status'. De vraag is: voor hoe lang nog? Binnenkort kom Tzum ook op het web, naast de papieren uitgave. Volgens mij nemen de literaire tijdschriften internet nog steeds niet erg serieus. Het lijkt me dat sommige websites meer bezoekers bezoekers krijgen en soms even hoogwaardige artikelen plaatsen als de doorsnee literaire tijdschriften. Dan komt de status vanzelf.

Coen Peppelenbos
redacteur Tzum

Bart Jansen - 16/02/09

@ Stefaan:
Ik denk dat NRC Handelsblad met de grootste tijdschriften de grootste tijdschriften in Nederland bedoelt en Vlaanderen niet heeft meegenomen. Wel mooi dat de (Gentse) Poëziekrant 1500 abonnees heeft. Hoe komen jullie toch aan zo veel abonnees? Gaan jullie ook op internet aan de slag? Dat zou mooi zijn!

Paul Bogaert - 20/02/09

'Ingang vrij. Waarom literatuur- en cultuurtijdschriften volledig online moeten', in: De Brakke Hond, 101.
Online te lezen: http://www.brakkehond.be/101/bogae1.html

Said El Haji - 21/02/09

Als schrijver én redacteur van het literair tijdschrift Passionate Magazine wil ik graag het volgende toevoegen.

Wat ik vooralsnog mis in deze discussie is dat een literaire tijdschrift wel degelijk iets herbergt wat geen enkele krant, site of blog heeft. Dat is geen narcisme of egotripperij, daarvoor moet je naar de opiniepagina's van onze landelijke ochtendbladen. Nee, het gaat om rust. Al dat lawaai van elkaar tegensprekende opvattingen en nieuwsfeitjes in kranten, ik kan er niet blij van worden. Ik wil verhalen lezen waarin de gejaagdheid en vluchtigheid van onze tijd een halt wordt toegeroepen, waarin gebeurtenissen worden teruggebracht tot menselijke proporties en de waarachtigheid van iedere mening wordt doorgeprikt, geordend, gestileerd, voorbij iedere waan. Toegegeven, verhalenbundels en romans voorzien ook in deze behoefte. Maar voor veel beginnende schrijvers is het een ontzaglijke stap om zomaar je manuscript op te sturen naar een uitgeverij.

Het stuk van Lisa Kuitert bevat de volgende prikkelende gedachte: "Een tijdschrift is voor mij goed als er vooral onbekende namen in staan." Was het maar zo, want subsidiecommissies houden je in de gaten en beknibbelen direct op subsidiegeld als je niet genoeg doet om lezers te trekken. En onbekende namen trekken geen lezers. Zoiets merk je weliswaar niet aan het aantal abonnees, maar wel in het aantal verkochte losse exemplaren. Niettemin, de gedachte van Kuitert illustreert helder de opvatting dat tijdschriften er voor de schrijvers zouden moeten zijn en niet voor de lezers. Het klinkt elitair, maar dat is het niet. Zij die beroepshalve met aanstormende talenten bezig zijn, zoals uitgevers, houden de tijdschriften nauwlettend in de gaten. Zij zijn het die de kersverse talenten aan een groter publiek mogen presenteren.

Ik mag namens de redactie van Passionate Magazine graag pochen met de namen die in "ons" blad zijn gedebuteerd en daarna hun weg hebben gevonden naar een landelijke uitgever. Denk maar aan Sanneke van Hasselt, Ernest van der Kwast, Bianca Boer. Ook ik ben begonnen met een verhaal op te sturen naar een literair tijdschrift. Door de reacties die ik daarop kreeg, durfde ik weer een stap verder te gaan. Ik ging meedoen aan schrijfwedstrijden, zodat ik nog meer vertrouwen kreeg in mijn talent. Pas daarna liet ik mij ontdekken door een uitgeverij - ik was er klaar voor gelezen te worden door iedereen die maar wilde. Zoiets vereist de nodige moed.

---
Toevoeging redactie:
http://www.passionate.nl/

Frans H. Venema, ex-uitgever Permafrost - 25/02/09

Lisa Kuitert stelt dat de wekelijkse tijdschriftenrubriek in NRC Handelsblad alweer gesneuveld is. Zover is het echter nog niet. Wel is het zo dat de rubriek waar deze tijdschriftenrubriek een subrubriek van is (http://www.nrcboeken.nl) van een halve tabloidpagina gereduceerd is tot een derde, dit om ruimte te creëren voor een column van Arjen Fortuin, die NRC Handelsblad van de ondergang moet redden. Het is een kwestie van tijd.

Permafrost - Literatuur in krakende kritieken:
http://members.tele2.nl/permafrost.nl

rabin gangadin - 1/10/09

Quote:

Said El Haji - 21/02/09
Als schrijver én redacteur van het literair tijdschrift Passionate Magazine wil ik graag het volgende toevoegen.

Ik wil verhalen lezen waarin de gejaagdheid en vluchtigheid van onze tijd een halt wordt toegeroepen, waarin gebeurtenissen worden teruggebracht tot menselijke proporties en de waarachtigheid van iedere mening wordt doorgeprikt, geordend, gestileerd, voorbij iedere waan. Toegegeven, verhalenbundels en romans voorzien ook in deze behoefte. Maar voor veel beginnende schrijvers is het een ontzaglijke stap om zomaar je manuscript op te sturen naar een uitgeverij.

Unquote;

Mooi aan elkaar gezwetste redactionele bullshit van een redacteur van Passionate binnen welke kring men zichzelf tegenspreekt door inzendingen, die weldegelijk beantwoorden aan het gestelde criterium als voornoemd , geroutineerd te weigeren omdat de inzenders geen consumententrekkers zouden zijn. Overigens is Passionate een commercieel literair tijdschrift !!!

Los van Passionate: redactieteams van Nederlandse literaire tijdschriften maken in het algemeen niet zelden de indruk tengevolge van een mentale hyperventilatie in geestelijke ademnood te verkeren waardoor men impulsief op zoek gaat naar literaire teksten van auteurs , die zogenaamd "in de mode " zouden zijn.

Tengevolge van deze struisvogelangst is er haast geen verschil te bespeuren tussen al de Nederlandse literaire tijdschriften.
De bladen die toevallig gelieerd zijn aan een bepaalde uitgeverij, stellen zich dirty dancend , driedubbel spastisch en epileptisch aan omdat ze de nieuwe inzender gewoon niet gunnen via hun periodiek straks bij de desbetreffende uitgeverij te zullen belanden.

Nederlandse literaire tijdschriften zijn een soort Madurodam van het Nederlandse arbeidssegment alwaar er meer gewerkt wordt via het principe van stuivertjes verwisselen en teamverrijking . Deze laatste vooral middels het aantrekken van foute geestverwanten en dito kwaliteitsgenoten dan van nieuw, ongekend talent. Men is zelf niet zo inzichtelijk en ontwikkeld dit onderscheid te kunnen maken.

Rabin

wijnand steemers - 26/11/09

Waar ging het ooit ook weer over? Dat het mooiste kwam bovendrijven, waar, hoe en van wie dan ook. Maar sinds het papier tot museum werd verklaard en elke bezonnen schrijver/dichter daar toch het liefst bijgezet wil worden, zijn alle andere locaties, internet, poetry slams etc. armoedige maar noodzakelijke marktplaatsen waar misschien iets opduikt (niet: iemand!)dat waard is ingevroren te worden voor de toekomst! Hoogachtend, uw dienstwillige wijnand steemers, die het liefst in de marge verblijft, maar daar iets te lang in zit...
P.S. Ik hoef niet gepubliceerd in uw taalhoekje, hoor!